"Ta'lim va taraqqiyot" ilmiy-uslubiy jurnali 2025-yil 5-soni
"Ta'lim va taraqqiyot" ilmiy-uslubiy jurnali 2025-yil 5-soni
Namangan davlat pedagogika institutining “Ta’lim va taraqqiyot” ilmiy-uslubiy jurnali O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi tomonidan 2022-yil 25-oktabrda ommaviy axborot vositasi sifatida davlat ro’yxatidan (№ 045 044) o‘tkazilgan hamda Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Attestatsiya komissiyasining 2024-yil 30-noyabrdagi (№ 364/5) yigʻilishi qaroriga asosan pedagogika fanlari boʻyicha falsafa fanlari doktori (PhD) va fan doktori (DSc) ilmiy darajasiga talabgorlarning dissertatsiya ishlari yuzasidan asosiy ilmiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan milliy ilmiy nashrlar (OAK) roʻyhatiga kiritilgan. Jurnalning birinchi soni 2022-yilning dekabr oyidan e’tiboran nashr etib borilmoqda. UDK: 37, Xalqaro standartlashtirish raqami (ISSN): 2992-9008. Jurnalning har bir soni slib.uz saytiga doimiy tarzda yuklab boriladi.
ushbu maqolada musiqiy asar ijrochiligida hissiy intellektni shakllantirishning pedagogik mexanizmlari nazariy va amaliy jihatlari batafsil o‘rganilgan. Tadqiqotda hissiy intellektning musiqiy ijro san’atidagi ahamiyati, uning ta’lim jarayonida rivojlantirilishiga ta’sir qiluvchi omillar va pedagogik yondashuvlar tahlil qilingan. Maqolada O‘zbekiston olimlarining musiqiy ta’lim va psixopedagogika sohasidagi ilmiy ishlari, shuningdek, pedagogik treninglar, reflektiv metodlar hamda interaktiv o‘quv texnologiyalari asosida ishlab chiqilgan mexanizmlar asosiy ilmiy manba sifatida ko‘rib chiqiladi. Tadqiqot natijalari hissiy intellekt komponentlarini tizimli shakllantirish orqali ijrochilik ko‘nikmalarini chuqurlashtirish va pedagogik jarayonda innovatsion yondashuvlarni joriy etish zarurligini ko‘rsatadi. Bu esa musiqiy ta’lim sifatini oshirishga hamda ijro madaniyatini yangi bosqichga ko‘tarishga xizmat qiladi.
ushbu ilmiy maqolada musiqa ta’limida musiqa aksiologiyasining pedagogik va metodik ahamiyati tahlil qilinadi. Maqolada musiqa aksiologiyasini o‘quv jarayoniga integratsiyalash orqali o‘quvchilarda estetik did, madaniy qadriyatlarni anglash va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish masalalari yoritilgan. Tadqiqot natijalari musiqa asarlarini aksiyologik mezonlar asosida baholash, loyihaviy va ijodiy topshiriqlar orqali o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini shakllantirish, shuningdek, ularning musiqa faniga bo‘lgan qiziqishini oshirishning samarali yo‘llarini ko‘rsatadi. Maqolada musiqa ta’limida interaktiv va multimediya vositalarini qo‘llashning pedagogik samaradorligi ham tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari musiqa ta’limini modernizatsiya qilish, aksiyologik yondashuvlarni metodik jihatdan rivojlantirish va o‘quv jarayonini samarali tashkil etish bo‘yicha ilmiy asos sifatida xizmat qiladi.
Ushbu ilmiy maqolada musiqa madaniyati darslarida innovatsion pedagogik texnologiyalarni qo‘llash orqali o‘quvchilarning jamoa bo‘lib kuylash faoliyatini shakllantirish masalalari yoritilgan. Maqolada zamonaviy ta’lim tamoyillari asosida musiqiy tarbiya jarayonini takomillashtirish, o‘quvchilarning estetik dunyoqarashini rivojlantirish, ularning ijodiy salohiyatini ochib berishda yangi yondashuvlarning o‘rni va ahamiyati tahlil etilgan. Shuningdek, maqolada xor mashg‘ulotlarini innovatsion metodlar yordamida tashkil etish, o‘quvchilar orasida musiqiy jamoaviylik ruhini shakllantirish va o‘qituvchi faoliyatida yangi texnologiyalardan foydalanish tajribasi asosida ilmiy xulosalar berilgan.
Boshlang'ich maktab o'quvchilarida motor qobiliyatlarini rivojlantirish erta bolalik ta'limining muhim tarkibiy qismidir, chunki u umumiy jismoniy va kognitiv o'sish uchun asos yaratadi. Ushbu maqolada turli xil pedagogik yondashuvlar, mashq rejimlari va ularning motor koordinatsiyasi, kuchi va chaqqonligiga ta'siri o'rganilgan holda, tizimli jismoniy mashqlar orqali motor qobiliyatlarini egallashni yaxshilashda qo'llaniladigan metodologiyalar ko'rib chiqiladi. Mavjud adabiyotlarni har tomonlama ko'rib chiqish shuni ko'rsatadiki, muvozanat mashqlari, mayda va yalpi motor vazifalari va aerobika mashqlari kabi dinamik jismoniy faoliyatlarning kombinatsiyasi ham asosiy, ham murakkab motor qobiliyatlarini yaxshilashda optimal natijalar beradi. Empirik tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, kundalik jismoniy faoliyat bilan shug'ullanadigan o'quvchilar neyron plastikasining kuchayishini namoyon etadilar, bu esa tezroq reflekslarga, qo'l-ko'z koordinatsiyasining yaxshilanishiga va mushak-skelet tizimining kuchli rivojlanishiga olib keladi. So'nggi topilmalarga ko'ra, progressiv motor muammolariga qaratilgan tizimli dasturlar 6-12 yoshdagi bolalarning turli sport bilan bog'liq ko'nikmalarni egallashini sezilarli darajada oshirishi mumkin, bir o'quv yili davomida taxminan 20-30% yaxshilanish darajasi mavjud. Bundan tashqari, motor mashqlarini kognitiv rivojlanish faoliyati bilan integratsiyalash nafaqat motor qobiliyatlarini egallashni tezlashtiradi, balki yuqori akademik ko'rsatkichlarga ham yordam beradi, chunki jismoniy faollik va diqqatni jamlashning yaxshilanishi o'rtasida kuchli bog'liqlik mavjud. Ushbu maqolada 2030-yilga kelib, kundalik jismoniy ko'nikmalarni rivojlantirish tartiblarini joriy etuvchi boshlang'ich maktablarda motor qobiliyatlari yetishmovchiligi 40% ga kamayishi va jismoniy salomatlik natijalarining yaxshilanishi, jismonan faol va kognitiv qobiliyatli kelajak avlodlar uchun yo'l ochib berishi bashorat qilingan.
Maqolada milliy g‘oya va falsafaning zamonaviy pedagogika tizimidagi o‘rni, xususan, yoshlar ma’naviy tarbiyasini shakllantirishda tutgan nazariy-metodik ahamiyati ilmiy tahlil qilinadi. Maqolada milliy g‘oya tushunchasining falsafiy ildizlari, u orqali shakllanuvchi ma’naviy qadriyatlarning yosh avlod tarbiyasidagi o‘rni hamda ta’lim jarayonida qo‘llanilayotgan pedagogik metodlarning samaradorlik omillari yoritilgan. Tadqiqot doirasida yoshlarning ma’naviy dunyoqarashini rivojlantirishda milliy falsafiy tafakkurning, qadimiy va zamonaviy ijtimoiy-falsafiy konsepsiyalarning uzviy bog‘liqligi, shuningdek, ilg‘or xorijiy tajribalar bilan milliy pedagogik yondashuvlar o‘rtasidagi uyg‘unlik ilmiy asosda tahlil qilinadi.
Bolalarni oddiy musiqa tushunchalari bilan tanishtirish, musiqa tinglash, ashula aytish, musiqa bilan harakat qilish, raqsga tushish va bolalarning oddiy musiqa asboblarida kuy chalish ko'nikmalarini shakllantirish va ijodiy qobilyatini o'stirib borish. Bolalar ovozini asrab tarbiyalash, ashula aytishning dastlabki ko'nikmalarini hosil etish, qo'shiqlarni sodda, ravon, erkin, tabiiy va ifodali kuylashga o'rgatish.Musiqa asaralaridan ta'sirlanish, shu asosda bolalarda musiqaviy did va badiiy muhokama yuritish malakalarini rivojlantirish.
Axborot va kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi ta’lim muhitini tubdan o‘zgartirdi. Ijtimoiy ta’sirning eng qudratli vositalaridan biri sifatida ommaviy axborot vositalari o‘qituvchilarning kasbiy va shaxsiy rivojlanishida muhim tarkibiy qismga aylandi. Ushbu maqolada OAVning o‘qituvchilarni tayyorlash, uzluksiz ta’lim va shaxsiy kamolotdagi o‘rni tahlil qilinib, uning imkoniyatlari va muammolari ochib beriladi.
Maqolada elektr ta’minoti zanjirini to‘liq raqamli qo‘llab-quvvatlash uchun bilimlarni olish va ontologiyalarni yaratishga zamonaviy yondashuv taqdim etilgan. Iyerarxik ontologik model, bilimlarni ajratib olishning gibrid konveyeri (D2R/ETL → NLP → LLM) va gibrid grafga asoslangan saqlash arxitekturasi (Neo4j + RDF-xotira) taklif etilgan. Markaziy Osiyo va MDH mamlakatlari uchun amaliy moslashuvga alohida e’tibor qaratilgan - O‘zbekiston va qo‘shni davlatlar bo‘yicha statistik ko‘rsatkichlar (elektr energiyasi ishlab chiqarish, qayta tiklanadigan manbalar ulushi, tarmoqlardagi yo‘qotishlar) keltirilgan, tezkor kuzatuvchanlik va nuqsonlarni tahlil qilishda raqamli egizaklar va SCADA/IIoT ning roli ko‘rsatilgan. 15M mohiyatdagi sintetik yuklamada arxitektura so‘rovlarning past latentligi va bilimlarni avtomatlashtirilgan tarzda olishning yuqori aniqligini namoyish etadi
Maqola maktabdagi jismoniy tarbiya darslarining zamonaviy ustuvor yo‘nalishlarini tahlil qiladi. An’anaviy «me’yorlarni bajarish» yondashuvdan muntazam jismoniy faollikka barqaror ichki motivatsiya shakllantirish, zarur harakat ko‘nikmalarini rivojlantirish va sog‘liqka ongli munosabatni tarbiyalashga yo‘naltirilgan modelga o‘tish asoslab beriladi. Darsni tashkil etish va amalga oshirish bo‘yicha usullar ko‘rsatiladi: topshiriqlarni tabaqalashtirish va individuallashtirish, vositalarning variativligi, emotsional boylik va xavfsiz yuklama, raqamli qayta aloqa va monitoring vositalaridan foydalanish. Maktab amaliyotidagi tipik muammolar (bir xil mashg‘ulotlar, ortiqcha yuklama, zallar/poligonlar imkoniyatlarining chegaralanganligi) sanaladi va ularni bartaraf etish yechimlari taklif etiladi: modul tuzilma, qisqa «faollik intervallari», o‘yin va musobaqa elementlari, tayyorgarligi turlicha bo‘lgan o‘quvchilarni maqsadli qo‘llab-quvvatlash. To‘g‘ri tashkil etilgan dars me’yorlarni tekshirishdan ko‘ra, sog‘lom turmush tarzi odatlarini shakllantirish maydoniga aylanadi. Tavsiyalar O‘zbekiston maktablarining real sharoitlariga moslashtirilgan bo‘lib, katta xarajatlarni talab qilmaydi va ta’lim hamda ommaviy sportni rivojlantirish bo‘yicha davlat ustuvor yo‘nalishlariga mos keladi.
Ushbu maqolada ichki yonuv dvigateli fanini o‘qitish jarayonini raqamli muhitda tashkil etishning didaktik, metodik va boshqaruv jihatlari ilmiy asosda tahlil qilingan. Raqamli texnologiyalarni ta’lim jarayoniga integratsiya qilish zarurati, muhandislik ta’limi mazmunini modernizatsiya qilish omillari, shuningdek, o‘qituvchining raqamli kompetensiyasini rivojlantirish yo‘nalishlari yoritilgan. Muallif tomonidan ichki yonuv dvigatellari fanini o‘qitishda raqamli platformalar, simulyatorlar, virtual laboratoriyalar va sun’iy intellekt elementlarini qo‘llash samaradorligi baholangan. Maqola yakunida didaktik model va boshqaruv mexanizmlarini takomillashtirish bo‘yicha ilmiy asoslangan tavsiyalar ishlab chiqilgan.
