"Ta'lim va taraqqiyot" ilmiy-uslubiy jurnali 2025-yil 5-soni
"Ta'lim va taraqqiyot" ilmiy-uslubiy jurnali 2025-yil 5-soni
Namangan davlat pedagogika institutining “Ta’lim va taraqqiyot” ilmiy-uslubiy jurnali O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi tomonidan 2022-yil 25-oktabrda ommaviy axborot vositasi sifatida davlat ro’yxatidan (№ 045 044) o‘tkazilgan hamda Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Attestatsiya komissiyasining 2024-yil 30-noyabrdagi (№ 364/5) yigʻilishi qaroriga asosan pedagogika fanlari boʻyicha falsafa fanlari doktori (PhD) va fan doktori (DSc) ilmiy darajasiga talabgorlarning dissertatsiya ishlari yuzasidan asosiy ilmiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan milliy ilmiy nashrlar (OAK) roʻyhatiga kiritilgan. Jurnalning birinchi soni 2022-yilning dekabr oyidan e’tiboran nashr etib borilmoqda. UDK: 37, Xalqaro standartlashtirish raqami (ISSN): 2992-9008. Jurnalning har bir soni slib.uz saytiga doimiy tarzda yuklab boriladi.
Ushbu maqolada imkoniyati cheklangan o‘quvchilarda jismoniy tarbiya tizimini takomillashtirishning nazariy asoslari tahlil qilingan. Tadqiqot davomida mahalliy va xorijiy adabiyotlar, Prezident farmon va qarorlari, ilmiy maqolalar hamda amaliy tajribalar o‘rganildi. Inklyuziv ta’lim sharoitida ko‘zi ojiz va zaif ko‘ruvchi o‘quvchilarda jismoniy tayyorgarlikni rivojlantirish uchun moslashtirilgan mashqlar, innovatsion texnologiyalar va pedagogning kasbiy kompetensiyasi muhim omil ekani aniqlangan. Xorijiy tajribalar tahlili jismoniy tarbiya jarayonida individual yondashuv, taktil belgilar, ovozli yo‘riqnomalar va ko‘makchi mutaxassislar ishtirokining samaradorligini tasdiqlaydi. Tadqiqot natijalari asosida inkluziv jismoniy tarbiya tizimini rivojlantirish bo‘yicha nazariy xulosalar va amaliy takliflar ishlab chiqildi.
Mazkur maqolada sun’iy intellekt vositalaridan foydalanib yosh yunon-rim kurashchilariga texnik harakatlarni o‘rgatish metodikasi yoritilgan. Tadqiqotda sportchilarning individual morfofunksional ko‘rsatkichlari hisobga olingan holda mashg‘ulot jarayoniga innovatsion texnologiyalar joriy etishning afzalliklari ko‘rsatib beriladi. Sun’iy intellekt asosidagi dasturlar yordamida texnik harakatlarni tahlil qilish, xatoliklarni aniqlash va real vaqt rejimida tavsiyalar berish imkoniyatlari ilmiy asosda ko‘rib chiqilgan. Shuningdek, tajribaviy mashg‘ulotlarda an’anaviy usullar bilan solishtirma tahlil olib borilib, sun’iy intellektdan foydalanish sportchilarning texnik tayyorgarligini samarali rivojlantirishi aniqlangan.
Mazkur maqolada bo‘lajak o‘qituvchilarni kasbiy faoliyatga tayyorlash jarayonida akmeologik yondashuvning mohiyati, asosiy tamoyillari va uning ta’lim sifatini oshirishdagi o‘rni yoritilgan. Akmeologik yondashuv shaxsning eng yuqori rivojlanish bosqichiga — “akme” darajasiga erishishiga yo‘naltirilgan bo‘lib, pedagogik ta’limda bu yondashuv bo‘lajak o‘qituvchilarning professional kompetensiyasini, refleksiv tafakkurini va ijodiy faolligini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Tadqiqotdan maqsad Farg'ona vodiysining turli ekologik sharoitlarida yashayotgan o‘quvchilarining jismoniy ish ta’sirida termoregulyatsiyasining boshqarilishini aniqlash. Tadqiqotda Fargʻona vodiysining uch xil iqlim-ekologik hududida (Fargʻona shahri, Quvasoy, Vodil hududida) yashovchi 3-, 8- va 10-sinf oʻquvchilarning jismoniy yuklamasligini termoregulyatsiya qilish oʻrganildi. Tadqiqot metodini o‘tkazishda har bir hududdan yoshga ko'ra 3, 8- va 10-sinf o‘quvchilaridan 20 nafardan (jami n =180) o'quvchi jalb etilib, standart yengil yugurish mashqlari oldidan va undan keyin yurak urish tezligi, nafas olish tezligi, ichki tana harorati, teri harorati va ter ajlishi kabi ko'rsatkichlar uch bosqichda o'lchandi. Jismoniy yuklama (5 daqiqa yugurish) oldidan, darhol so'ng va 10 daqiqa tiklanishdan keyin qayd etildi. Yurak urish tezligi (YUT) 1 daqiqadagi urinishlar soni bo‘yicha aniqlanib, buning uchun har bir ishtirokchiga “Polar” yurak urishi monitori taqildi va har bir bosqichda uning ko‘rsatishi yozib olindi (zarur hollarda qo‘shimcha ravishda 15 soniya davomida bilak arteriyasida puls sanaldi va 4 ga ko‘paytirildi). Nafas olish tezligi (NCh) - 1 daqiqadagi nafas olgan-sonni (ko‘krak qafasi harakatlarini hisoblash orqali). Tana harorati o‘quvchining og‘iz bo‘shlig‘i ostida elektron termometr yordamida o‘lchanib, ichki tana harorati sifatida qabul qilindi. Teri harorati esa chap bilak terisiga o‘rnatilgan “Testo” portativ elektron termodatchik orqali aniqlanib, tashqi (periferik) teri harorati sifatida qayd etildi.. Mazkur usul terining bug‘lanish yo‘li bilan yo‘qotilgan namligini ham qisman qamrab oladi. Sinovlar orasida o‘quvchilarga ovqat va ichimlik iste’mol qilmaslik, jismoniy harakatni cheklash talab qilindi.
Ushbu maqola, 13-15 yoshli bokschilarda musobaqa oldi davrida muvofiqlikni (balansni) saqlash usullarini takomillashtirishga bag‘ishlangan. Maqolada muvofiqlikning boksdagi ahamiyati, vestibulyar tizimning fiziologik xususiyatlari, yosh sportchilarning anatomik va psixologik o‘ziga xosliklari, shuningdek, balansni rivojlantirish uchun maxsus mashg‘ulot dasturlari batafsil yoritilgan.
Ushbu maqolada kouching yondashuvi asosida bo‘lajak biologiya o‘qituvchilarining kasbiy pedagogik faoliyatga tayyorlash metodikasini takomillashtirish masalasi o‘rganilgan. Kouchingning nazariy asoslari, hozirgi pedagogik ta’limdagi muammolar va taklif etilgan innovatsion model tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari bo‘yicha, kouching orqali talabalar refleksiv ko‘nikmalarini rivojlantirish va amaliy faoliyatga tayyorlash samaradorligi oshirilishi mumkinligi isbotlangan. Taklif etilgan metodika O‘zbekiston oliy ta’lim tizimiga moslashtirilgan bo‘lib, empirik ma’lumotlar asosida tasdiqlangan. Tadqiqot Namangan, Qarshi va Nizomiy nomidagi universitetlarda o‘tkazilgan bo‘lib, jami 444 nafar talaba ishtirok etgan.
Ushbu maqolada futbolchilarning ruhiy rivojlanishining xususiyatlari, ruhiy o'zgarishlari va futbolchilarning ushbu qiyin davrda boshdan kechirishi mumkin bo'lgan qo'rquvlari ko'rib chiqiladi.
Maqolada “kreativ” va “kreativlik” tushunchalarining ta’lim jarayoniga kirib kelishi, o‘qituvchi va talabalarning ijodiy faoliyatini rivojlantirish muammolari ko‘rib chiqilgan. Yarimo‘tkazgichlar fizikasidagi nochiziqli elementlar asosida yechiladigan masalalar orqali talabalar kreativ fikrlashga o‘rgatiladi. O‘qituvchilarga esa kreativ pedagogika asosida amaliy mashg‘ulotlar tashkil etish bo‘yicha tavsiyalar berilgan.
Ushbu maqolada “Tabiiy fanlar (Science)” integratsion fanini о‘qitish bо‘yicha mutaxassisligi fizik bо‘lmagan о‘qituvchilarga fizik bilimlarga oid boblarni о‘qitish bо‘yicha metodik tavsiyalar berilgan. Maqolada pedagogik jarayonning samaradorligini oshirish uchun o‘qitish usullarining integratsiya qilinishi, o‘qituvchilarni tayyorlash va ularga metodik yordam ko‘rsatishning ahamiyati muhokama qilinadi.
Maqolada F. M. Dostoyevskiy asarlarini o‘qitishda dialogik yondashuvdan pedagogik texnologiya sifatida foydalanish imkoniyatlari tahlil qilinadi. Dostoyevskiy ijodining asosiy axloqiy-falsafiy muammolari — erkinlik, vijdon, tanlov va mas’uliyat masalalari hamda ularning talabalarda tanqidiy tafakkur va axloqiy refleksiya ko‘nikmalarini shakllantirishdagi ahamiyati o‘rganiladi. Maqolada mavjud ilmiy adabiyotlar tahlili, shuningdek, dialogik shakllarni (seminarlar, munozaralar, rolli o‘yinlar, ijodiy esse) ta’lim jarayoniga joriy etish metodikasi yoritilgan. Xulosa qilinishicha, dialogik yondashuv klassik adabiyotlarni o‘rganish jarayonini faqat nazariy mashg‘ulot darajasida emas, balki shaxsiy-mazmunli ta’lim jarayoniga aylantirish imkonini beradi.
